Gmina Cegłów w powstaniu styczniowym
22 stycznia 1863 r. wybuchło powstanie styczniowe. Trwało do jesieni 1864 i było największym i najdłużej trwającym polskim zrywem narodowym, który swym zasięgiem objął wszystkie ziemie zaboru rosyjskiego. Powstanie miało charakter wojny partyzanckiej, w której stoczono ok. 1200 bitew i potyczek. Informacje źródłowe potwierdzają zarówno uczestnictwo mieszkańców Cegłowa i okolicy w działaniach polskiego państwa podziemnego tamtej epoki, jak i działania zbrojne na tym terenie. W trakcie powstania w regionie Cegłowa miały miejsce trzy bitwy pomiędzy powstańcami a siłami rosyjskimi. Pierwsza bitwa, pod Hutą Kuflewską (oddaloną od Cegłowa o ok. 7 km), miała miejsce w dniu 3 kwietnia 1863 r. Ranni z owej bitwy byli przewożeni do szpitala w Mieni. Druga bitwa, także pod Hutą Kuflewską, rozegrała się w dniu 28 października 1863 r. Wedle akt metrykalnych w bitwie poległo 27 powstańców – dwudziestu pięciu w okolicach Kuflewa i dwóch w okolicach wsi Waliska. Niemal zaraz po bitwie rannych przetransportowano do szpitala w Mieni.
Pod koniec 1863 r. w bezpośredniej bliskości Cegłowa miała miejsce jedna z ważniejszych potyczek powstania styczniowego na tym terenie. Starli się tutaj z siłami rosyjskimi powstańcy z litewskiej partii powstańczej Kazimierza Kobylińskiego. Bitwa pod Mienią (znana też jako Bitwa pod Cegłowem) odbyła się w dniu 4 listopada 1863 r. Walka rozgrywała się na nader rozległym obszarze. Trzech powstańców poległo pod Posiadałami około godziny czternastej (jeden opisany został jako: „wzrostu niskiego, twarzy okrągłej, włosów i ciała – Murzyn”). Ośmiu powstańców wraz z dowódcą „partii litewskiej” Kazimierzem Kobylińskim odnaleziono w okolicach Siennicy. Ciało niejakiego Jana Kowalskiego odnaleziono 5 listopada „na Hucie”, miał on pochodzić z Kuflewa. Ponownie – jak w przypadku bitwy kuflewskiej – rannymi szybko zapełnił się szpitalik w Mieni. Więcej na temat bitwy można przeczytać tu: https://docplayer.pl/24509252-Bitwa-pod-mienia-4-listopada-1863-r-w-tradycji-powstanczej.html
Po powstaniu styczniowym miasto i jego okolice odczuły mocno represyjną politykę władz zaborczych. Oprócz wykazu zabitych i rannych ustalono kilkanaście osób z terenów Cegłowa i okolic, które za udział w powstaniu styczniowym były represjonowane przez władze rosyjskie. Poza Konstantym Nienałtowskim, burmistrzem Cegłowa, byli to Karol Araszkiewicz, Jan Gersz, Mateusz Matuszewski, Wincenty Mądrzecki, Ludwik Nowak, Józef Ratyński, Konrad Skirkowski, Jan Ślusarski, Jan Wójcicki, Jan Zdunek, ks. Antoni Żołnowski. Z samego Cegłowa pochodzili Jan Zdunek, Konrad Skirkowski, Mateusz Matuszewski i Karol Araszkiewicz. Większość z nich była osadzona w siedleckim więzieniu a potem zesłana do Rosji.
Po części w odwecie za aktywne wsparcie powstania styczniowego, po części ze względu na złą sytuację gospodarczą, w latach 1869-1871 władze carskie przeprowadziły reformę administracyjną, w wyniku której odebrano małym miastom, niejednokrotnie kilkusetletnie, prawa miejskie i zamieniono je na osady miejskie. Cegłowa także nie ominęła popowstaniowa zmiana statusu, która dotknęła 336 małych miast w Królestwie Polskim. Kilkusetletnie tradycje miejskie zostały przerwane w 1869 r. i po 248 latach Cegłów oficjalnie utracił prawa miejskie stając się osadą w gminie Mienia, by rok później – od 1870 - przejąć jej obowiązki. (na podst. oprac. A.R.)
Bitwy powstania styczniowego w rejonie siedleckim
Mogiła powstańców styczniowych w podceglowskim lesie
Miejsce zwane "Trzy Krzyże" w Lasach Mieńskich, gdzie chowanopowstańców listopadowych i styczniowych zmarłych w pobliskim szpitalu
Grób powstańca styczniowego na cegłowskim cmentarzu
